Εισάγεται η άποψη ότι το σύνολο των χαρακτηριστικών ενός ατόμου χρειάζεται να μπει το επίκεντρο, όχι μεμονωμένα χαρακτηριστικά, που αποδίδονται στον αυτισμό.
Η νέα 4η Έκθεση Κρίσιμων Παραμέτρων από τη συντακτική ομάδα του NOESΙ.GR βασίζεται σε μία πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Nature Genetics, στις 9 Ιουλίου 2025. Η μελέτη διερευνά την περίπλοκη φύση της Διαταραχής Φάσματος Αυτισμού (ΔΦΑ ή ΔΑΦ), μέσω μιας καινοτόμου προσέγγισης, παρέχοντας κρίσιμες πληροφορίες για τη βιολογία, την κληρονομικότητα και τις κλινικές εκδηλώσεις της.
Η μελέτη από το Πανεπιστήμιο Princeton και το Ίδρυμα Simons αξιοποιεί έναν τεράστιο αριθμό δεδομένων, για τον γονότυπο (γονίδια) και τον φαινότυπο (εκφάνσεις) του αυτισμού, συνδυαστικά, αποκαλύπτοντας υποτύπους αυτισμού (κλάσεις - τάξεις), καθένας με τη δική του γενετική βάση και κλινική πορεία κατά τα στάδια της ανάπτυξης. Συνδέοντας τα χαρακτηριστικά κάθε υποτύπου, με ξεχωριστές γενετικές αρχιτεκτονικές και αναπτυξιακά στάδια, η έρευνα θέτει τα θεμέλια για εξατομικευμένη φροντίδα στον αυτισμό, βασισμένη πλέον στη βιολογία κάθε υποτύπου.
Οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από 5.392 παιδιά του προγράμματος SPARK*, εξετάζοντας 239 χαρακτηριστικά (π.χ. κοινωνική συμπεριφορά, αναπτυξιακά ορόσημα και συνοδές ψυχιατρικές καταστάσεις).
(*) Το SPARK αποτελεί μία ομοσπονδιακή προσπάθεια στις ΗΠΑ για συλλογή και παρακολούθηση γενετικών και κλινικών εκφάνσεων του αυτισμού. Για την επικύρωση των ευρημάτων, χρησιμοποιήθηκε μια ανεξάρτητη κοόρτη (ομάδα ελέγχου), η Simons Simplex Collection (SSC), η οποία περιλάμβανε 861 άτομα.
Παρουσιάζουμε με απλά λόγια, ποια νέα θεμέλια βάζει η μελέτη
Με αίτημα γονέων και νέων επαγγελματιών, που δυσκολεύονται να μελετήσουν το πρωτογενές άρθρο των μελετητών, που εμπεριέχει όρους και πληροφορίες, που δεν κατανοούν εύκολα στην αγγλική γλώσσα, ή δεν θέλουν να μελετήσουν την Έκθεση έκτασης 50 σελίδων, η συντακτική ομάδα του NOESI.GR δημοσίευσε στην πλατφόρμα της, μία συνοπτική παρουσίαση της μελέτης για τον αυτισμό, ώστε να γίνουν πιο εύκολα αντιληπτά περί τίνος πρόκειται, πώς προσφέρει μία σύγχρονη θεώρηση στη ΔΑΦ και πώς ίσως επιδράσει στην αντιμετώπισή της, στο μέλλον. Είναι διαθέσιμη στον παρακάτω σύνδεσμο.
Περίληψη της μελέτης
◉ Η αποκωδικοποίηση της πολυπλοκότητας του φαινότυπου και των γενετικών παραγόντων του αυτισμού είναι εξαιρετικά δύσκολη, αλλά κρίσιμη για την κατανόηση της βιολογίας, της κληρονομικότητας, της πορείας και των κλινικών εκδηλώσεων των πολλών μορφών της ΔΦΑ. Χρησιμοποιώντας μια προσέγγιση μοντελοποίησης γενετικής μίξης, αξιοποιήθηκαν εκτεταμένα φαινοτυπικά δεδομένα από μια μεγάλη ομάδα (κοόρτη), με αντίστοιχα γενετικά δεδομένα για να εντοπιστούν σταθεροί, κλινικά σχετικοί υπότυποι (κλάσεις - τάξεις) αυτισμού και τα πρότυπα των βασικών, συσχετιζόμενων και συνυπαρχόντων χαρακτηριστικών τους, τα οποία επικυρώθηκαν και αναπαρήχθησαν περαιτέρω σε μια ανεξάρτητη ομάδα (κοόρτη).
Επεξήγηση:
(*) Ο όρος “κοόρτη” αναφέρεται σε μία ομάδα ατόμων, που μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό ή εμπειρία σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο (π.χ. κοόρτη γεννήσεων, κοόρτη ασθενών).
◉ Στη μελέτη αυτή, οι μελετητές καταδεικνύουν ότι τα φαινοτυπικά και κλινικά αποτελέσματα αντιστοιχούν σε γενετικά και μοριακά προγράμματα κοινών, de novo* και κληρονομούμενων παραλλαγών και χαρακτηρίζουν περαιτέρω διακριτές οδούς, που διαταράσσονται από τα σύνολα μεταλλάξεων σε κάθε κατηγορία. Αξιοσημείωτα, ανακαλύπτουν ότι οι διαφορές ειδικά για την κατηγορία στον αναπτυξιακό χρόνο των προσβεβλημένων γονιδίων ευθυγραμμίζονται με τις διαφορές στα κλινικά αποτελέσματα. Αυτές οι αναλύσεις τους καταδεικνύουν τη φαινοτυπική πολυπλοκότητα των παιδιών με αυτισμό, εντοπίζουν τα γενετικά προγράμματα, που διέπουν την ετερογένειά τους, και υποδηλώνουν συγκεκριμένα πρότυπα βιολογικής δυσρύθμισης** και μηχανιστικές υποθέσεις.
Επεξηγήσεις:
(*) Ο όρος “de novo”, στη γενετική, αναφέρεται σε μεταλλάξεις ή γενετικές αλλαγές, που εμφανίζονται για πρώτη φορά σε ένα άτομο και δεν έχουν κληρονομηθεί από κανέναν από τους γονείς του. Είναι δηλαδή νέες μεταλλάξεις που προκύπτουν αυθόρμητα κατά τη δημιουργία των αναπαραγωγικών κυττάρων (ωάρια ή σπερματοζωάρια) ή κατά την πρώιμη εμβρυϊκή ανάπτυξη. Αυτό είναι σημαντικό στην έρευνα ασθενειών όπως ο αυτισμός, γιατί οι “de novo” μεταλλάξεις μπορούν να εξηγήσουν πώς ένα άτομο μπορεί να έχει μια γενετική πάθηση χωρίς οικογενειακό ιστορικό αυτής της πάθησης.
** Ο όρος “πρότυπα δυσρύθμισης“ αναφέρεται σε συγκεκριμένους τρόπους ή μοτίβα με τα οποία ένα σύστημα (π.χ. βιολογικό, συναισθηματικό, νευρολογικό) λειτουργεί εκτός των φυσιολογικών ή υγιών ορίων του. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μη φυσιολογικές ή ανεπαρκείς ρυθμίσεις που διαταράσσουν την ομαλή λειτουργία. Στο πλαίσιο του κειμένου για τον αυτισμό, όταν μιλάμε για "biological dysregulation patterns" (πρότυπα βιολογικής δυσρύθμισης), αναφερόμαστε σε μη φυσιολογικές ρυθμίσεις σε βιολογικές διεργασίες (π.χ. γονιδιακή έκφραση, μεταβολικές οδούς, νευροδιαβίβαση) που συνδέονται με την πολυπλοκότητα και τις εκδηλώσεις της πάθησης.
Χαρακτηριστικά Φαινότυπου & Ενεργοποίηση Γονιδίων
◉ Για την καλύτερη απεικόνιση της πολυπλοκότητας των εκφάνσεων της ΔΦΑ, προσδιορίστηκαν 239 χαρακτηριστικά φαινοτύπου σε επίπεδο στοιχείου και σύνθετα χαρακτηριστικά.
◉ Η μελέτη, επίσης, χαρτογράφησε το χρονικό σημείο ενεργοποίησης των σχετικών γονιδίων κατά την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, τα γονίδια που σχετίζονται με αναπτυξιακή καθυστέρηση ήταν ενεργά από νωρίς, ενώ αυτά που σχετίζονται με ψυχιατρικά συμπτώματα ενεργοποιούνταν αργότερα, υποδεικνύοντας διαφορετικές βιολογικές χρονικές πορείες. Διάβασε αναλυτικά στην πλήρη Έκθεση.
◉ Περαιτέρω, η μελέτη προσδιόρισε τέσσερις (4) λανθάνοντες υποτύπους (τάξεις - κλάσεις) αυτισμού, οι οποίες συσχετίζονται με διαφορετικά γενετικά προγράμματα. Οι κλάσεις αυτές διαφέρουν όχι μόνο στην σοβαρότητα των συμπτωμάτων του αυτισμού, αλλά και στον βαθμό στον οποίο συνυπάρχουν γνωστικές, συμπεριφορικές και ψυχιατρικές δυσκολίες. Οι υπότυποι είναι:
- ΔΦΑ με Κοινωνικές / Συμπεριφορικές Δυσκολίες σε ποσοστό 37%.
- Μεικτή ΔΦΑ με Αναπτυξιακή Καθυστέρηση σε ποσοστό 19%.
- ΔΦΑ με Μέτριες Προκλήσεις σε ποσοστό 34%.
- Ευρέως Επηρεαζόμενα Άτομα από τη ΔΦΑ σε ποσοστό 10%.
◉ Τέλος, οι γενετικές αναλύσεις δείχνουν ότι οι διαφορές στα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά και τις συνυπάρχουσες διαγνώσεις μεταξύ των υποτύπων αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα γενετικά μοτίβα, συμπεριλαμβανομένων των πολυγονιδιακών σκορ και των σπάνιων παραλλαγών. Μάθε περισσότερα για τις γενετικές αναλύσεις που διεξήχθηκαν αναλυτικά στην πλήρη Έκθεση.
Διακριτοί υπότυποι αυτισμού
◉ Οι μελετητές ταξινόμησαν τη ΔΑΦ και περιέγραψαν τους υπότυπους (κλάσεις - τάξεις):
- Άτομα με ΔΦΑ με Κοινωνικές / Συμπεριφορικές Δυσκολίες:
Αυτή η κλάση κατέγραψε τις μεγαλύτερες δυσκολίες σε βασικές κατηγορίες αυτισμού, όπως η κοινωνική επικοινωνία και οι περιοριστικές ή/και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, σε σύγκριση με άλλα αυτιστικά παιδιά. Επιπλέον, εμφάνιζε διασπαστική συμπεριφορά, έλλειμμα προσοχής και άγχος, αλλά χωρίς αναφορές αναπτυξιακής καθυστέρησης. - Άτομα με Μεικτή ΔΦΑ με Αναπτυξιακή Καθυστέρηση:
Αυτή η κλάση παρουσίασε μια πιο λεπτή εικόνα, με ορισμένα χαρακτηριστικά εμπλουτισμένα και ορισμένα ελλειματικά στις κατηγορίες περιοριστικής ή/και επαναλαμβανόμενης συμπεριφοράς, κοινωνικής επικοινωνίας και αυτοτραυματισμού. Ωστόσο, χαρακτηριζόταν από συνολικό ισχυρό εμπλουτισμό αναπτυξιακών καθυστερήσεων. - Άτομα με ΔΦΑ με Μέτριες Προκλήσεις:
Αυτή η κλάση σημείωσε σταθερά λιγότερες δυσκολίες στις επτά κατηγορίες φαινοτύπων σε σύγκριση με άλλα αυτιστικά παιδιά. Παρόλα αυτά, εξακολουθούσαν να έχουν σημαντικά υψηλότερες βαθμολογίες από τα μη αυτιστικά αδέλφια στο SCQ, υποστηρίζοντας τις διαγνώσεις ΔΦΑ τους. - Άτομα Ευρέως Επηρεαζόμενα από τη ΔΦΑ:
Αυτή η κλάση εμφάνισε σταθερά τις μεγαλύτερες δυσκολίες στις επτά κατηγορίες φαινοτύπων σε σύγκριση με άλλα αυτιστικά παιδιά, υποδηλώνοντας μια πιο διάχυτη και σοβαρή παρουσίαση.
Συσχέτιση χαρακτηριστικών ΔΦΑ με γονίδια
◉ Αξίζει να σημειωθεί ότι οι διαφορές των υποτύπων (κλάσεων - τάξεων) στον χρόνο ανάπτυξης των προσβεβλημένων γονιδίων από τη ΔΦΑ ευθυγραμμίζονται με τις διαφορές στα κλινικά αποτελέσματα.
Για παράδειγμα, η κατηγορία "Μικτή ΔΦΑ με Αναπτυξιακή Καθυστέρηση" συσχετίστηκε με μεταλλάξεις σε γονίδια που εκφράζονται νωρίς στην ανάπτυξη του εγκεφάλου (εμβρυϊκό και νεογνικό στάδιο), ενώ η κατηγορία "Κοινωνική / Σμπεριφορική" συσχετίστηκε με μεταλλάξεις σε γονίδια που εκφράζονται κυρίως μετά τη γέννηση. Η κατηγορία "Ευρέως Επηρεαζόμενα Άτομα" εμφάνισε τη μεγαλύτερη επιβάρυνση σε de novo παραλλαγές υψηλής επίδρασης, ιδιαίτερα σε άκρως περιορισμένα γονίδια και γονίδια-στόχους του FMRP.